Η κοινωνία μας βιώνει μία πρωτοφανή πολλαπλότητα της κρισιακής συνθήκης. Οι κοινωνικές ανισότητες οξύνονται, οι εντάσεις αυξάνονται και οι ακραίες φωνές παραμένουν πάντοτε ικανές να οδηγήσουν σε αποσταθεροποίηση. Σε αυτό το περιβάλλον, η Εκκλησία καλείται να διαδραματίσει τον διαχρονικό της ρόλο, να είναι δηλαδή φορέας ειρήνης, αλήθειας και δικαιοσύνης, υπενθυμίζοντας ότι «ο Θεός ούκ έστίν άκαταστασίας, άλλ’ είρήνης» (Α΄ Κορ. 14,33).
Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας αποτελεί μια βασική συνιστώσα στη διαμόρφωση της νέας πραγματικότητας. Φέρνει νέες προκλήσεις που επηρεάζουν τις ηθικές, κοινωνικές και ανθρωπολογικές αντιλήψεις μας. Γι’ αυτό και η Εκκλησία καλείται να τοποθετηθεί υπεύθυνα απέναντι σε αυτές τις εξελίξεις.
Με οδηγό τον λόγο του Θεού, ο οποίος είναι αναγκαίος για την πνευματική τροφοδοσία της ψυχής του ανθρώπου, να συμβάλει με τις δικές της δυνάμεις στη διαμόρφωση ενός νέου πλαισίου οροθέτησης των δυνατοτήτων της τεχνολογίας με τέτοιο τρόπο ώστε ο άνθρωπος σε κάθε περίπτωση να τίθεται σε προτεραιότητα. Γιατί στο όνομα μιας δήθεν εξέλιξης ή της αγωνίας των τεχνολογικών κολοσσών να κόψουν πρώτοι το νήμα στην κούρσα του ανταγωνισμού, πολλές φορές αγνοούνται βασικές αξίες της ανθρώπινης ύπαρξης.
Σπάνιες φορές στη μακραίωνη ιστορία του κόσμου τα επιτεύγματα του ανθρώπου είναι ικανά, όταν αφεθούν χωρίς έλεγχο και όρια, να απειλήσουν την ίδια του την ύπαρξη. Τα εντυπωσιακά ανθρώπινα επιτεύγματα στον τομέα της τεχνολογίας συνέβαλαν εν πρώτοις στην βελτίωση της καθημερινότητάς του. Αυτή η «πρόοδος», ωστόσο, συχνά μπορεί να επιστραφεί σαν μπούμερανγκ στον ίδιο τον άνθρωπο που την οραματίστηκε.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, από μέσο ανθρώπινης διασύνδεσης και επικοινωνίας καθίστανται, με μεγάλη ευκολία, μέσο εθισμού και απομόνωσης. Το διαδίκτυο, από επαναστατική τεχνολογική επινόηση άμεσης επικοινωνίας και συνεργασίας της ανθρώπινης κοινότητας, λειτουργεί, στην ανεξέλεγκτη εφαρμογή του ως πύλη κατάφωρης παραβίασης της ανθρώπινης ιδιωτικότητας ή μέσο επιρροής της συνείδησης της κοινότητας (προπαγάνδα μέσω fake news, επιρροή διαμόρφωσης εκλογικών αποτελεσμάτων κ.ά.).
Τελευταίο και ιδιαίτερα προκλητικό σύστημα αποτελεί σήμερα η λεγόμενη Τεχνητή Νοημοσύνη (AI), που αλλάζει ήδη στην ουσία ό,τι μέχρι τώρα γνωρίζαμε στη σχέση μας με τις μηχανές.
Από την αρχαιότητα, η κατασκευή μηχανών αποτελούσε ένα δυνατό σημείο προόδου και υπεροχής τόσο σε αμυντικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Είναι αναπόφευκτη η ανάγκη του ανθρώπου να εξυπηρετεί τις ανάγκες του μέσα από την τεχνολογική πρόοδο και να χρησιμοποιεί τις μηχανές πάντοτε προς όφελός του.
Πλανάται, όμως, το ερώτημα των ορίων και του ηθικού πλαισίου στο οποίο αυτές μπορούν να λειτουργούν και να συνυπάρχουν με τον δημιουργό τους «άνθρωπο». Δηλαδή, ποιος ορίζει τα όρια αυτά και εντέλει τι είναι ηθικό; Ποιος θέτει τους κανόνες του παιχνιδιού και πώς αυτοί ορίζονται σε βορρά και νότο;
Η Τεχνητή Νοημοσύνη ήρθε να αλλάξει τη ζωή μας και τις μέχρι σήμερα σταθερές. Αξίζει να θυμηθούμε το παράδειγμα του «μαχαιριού», το οποίο αποτελεί εργαλείο των προϊστορικών χρόνων με διττή χρήση. Κόβει το ψωμί, το κρέας, τα λαχανικά κ.ά., θανατώνει όμως και τον άνθρωπο, αφού μπορεί να γίνει στα χέρια του φονικό όπλο. Το ζήτημα είναι γνωστό και αφορά στη χρήση κάθε επιτεύγματος του ανθρώπου και στην κατάχρησή του.
Η κινητή τηλεφωνία και τα social media σε πολλές περιπτώσεις καταχρώνται στη χρήση τους, αφού παρέες επιλέγουν να πιουν τον καφέ τους συνομιλώντας με τα smartphones τους και όχι κοιτώντας ο ένας το πρόσωπο του άλλου.
Παιδιά σε μάθημα ρομποτικής. Ο άνθρωπος δεν πρέπει να πέσει στην παγίδα και να «επιτρέψει» σε αυτές τις μηχανές που ο ίδιος δημιούργησε, να ορίσουν το σύνολο των κανόνων και του πνεύματος της ζωής του, σημειώνει ο Μητροπολίτης Νέας Ιωνίας, Φιλαδελφείας, Ηρακλείου και Χαλκηδόνος Γαβριήλ.
Τι ακριβώς συμβαίνει, λοιπόν; Ούτε θεοποιούμε ούτε δαιμονοποιούμε την τεχνολογική εξέλιξη του ανθρώπου. Οφείλουμε, όμως, να βρισκόμαστε σε εγρήγορση. Η Εκκλησία, άλλωστε, ποτέ δεν στάθηκε ενάντια στην ουσιαστική -και όχι ψευδεπίγραφη- πρόοδο. Τη στήριξε, μάλιστα, πάντοτε όταν η πρόοδος και η εξέλιξη εξυπηρετούσαν τον ίδιο τον άνθρωπο και σεβόταν τις πανανθρώπινες αξίες.
Η Εκκλησία και η επιστήμη πάντα θα συμβαδίζουν και θα αλληλοσυμπληρώνονται. Η Εκκλησία πάντα θα απαντά στο «Ποιος» και στο «Γιατί» και η επιστήμη στο «Πώς» και στο «Πότε». Βεβαίως, και οι δύο αυτές απαντήσεις είναι απαραίτητες για την κοινωνική ζωή. Αυτό άλλωστε υπογραμμίζει και το κοινό μήνυμα προς την οικουμένη της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας το 2016 στην Κρήτη.
Μπορούμε, λοιπόν, να βοηθήσουμε στην οροθέτηση του πλαισίου της Τεχνητής Νοημοσύνης και να συμβάλλουμε ως Εκκλησία στην κοινωνική επιχειρηματολογία που χρειάζεται η νομική επιστήμη για να θέσει τα παραπάνω όρια.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, ωστόσο οδηγείται με τρομακτικά γοργούς ρυθμούς στην ενηλικίωσή της. Τώρα, που είναι ακόμη νωρίς, η ανθρωπότητα οφείλει να λάβει μέτρα ώστε να παραμείνει ένα μέσο εξυπηρέτησης του ανθρώπου και όχι υποκατάστασης του ίδιου του «δημιουργού».
Η ιατρική επιστήμη τη χρειάζεται σημαντικά, περισσότερο από την κοινωνιολογία και τον ανθρωπιστικό λόγο. Οι νέες γενιές που έρχονται, πρέπει να μπορούν να κάνουν τη διάκριση αυτή. Να μην μπερδεύονται από την ευκολία που προσφέρει, στερούμενοι τη δυνατότητα εκδήλωσης του αισθήματος των ανθρωπίνων σχέσεων και της ανθρώπινης επικοινωνίας.
Ο άνθρωπος δεν μπορεί να γίνει μηχανή και η μηχανή δεν μπορεί να οριστεί ως άνθρωπος. Το τελευταίο είναι και ο μεγαλύτερος κίνδυνος της Τεχνητής Νοημοσύνης. Για να μην καταλήξει, λοιπόν, τεχνολογική «ανοησία», απαιτείται άμεσα ο καθορισμός των ορίων που πρέπει να σεβαστούμε όλοι και η τεχνολογία μας βοηθά να τα θέσουμε εξ αρχής.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη σαφώς και μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά στην ανθρώπινη ευφυΐα. Αρκεί να μην πέσει ο άνθρωπος στην παγίδα και «επιτρέψει» σε αυτές τις μηχανές που ο ίδιος δημιούργησε, να ορίσουν το σύνολο των κανόνων και του πνεύματος της ζωής του. Να αντανακλώνται κατά κάποιο τρόπο στη βασική λειτουργία αυτών των μηχανών οι κανόνες και οι παράμετροι των αξιών που συντρέχουν το ανθρώπινο πνεύμα. Μια τρόπον τινά «ψυχή».
Η Εκκλησία, βλέποντας πάντοτε τον Δημιουργό μαζί με το «δημιούργημα-άνθρωπος», είναι έτοιμη να συμβάλλει στον παραπάνω αναγκαίο και επιτακτικό αγώνα. Αξίζει να δεχθούμε την εμπειρία Της.
* Γράφει ο Μητροπολίτης Νέας Ιωνίας, Φιλαδελφείας, Ηρακλείου και Χαλκηδόνος Γαβριήλ