Το 2025 βρίσκει την Ευρώπη σε μια κρίσιμη καμπή. Η ενεργειακή μετάβαση είναι πια μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα, ωστόσο, η διαδρομή της αποδεικνύεται περισσότερο πολύπλοκη, γεωπολιτικά φορτισμένη και τεχνικά απαιτητική απ’ ό,τι είχε αρχικά σχεδιαστεί. Η ανάγκη για απανθρακοποίηση παραμένει επιτακτική, όμως πλέον συζητείται όχι μόνο ως περιβαλλοντικός στόχος αλλά και ως τεστ ανθεκτικότητας για τα ίδια τα ενεργειακά μας συστήματα, για τα κράτη, για τους πολίτες.
Τα μεγάλα ευρωπαϊκά πλαίσια, όπως η στρατηγική REPowerEU, καθόρισαν το ορόσημο: απεξάρτηση από ρωσικές εισαγωγές, τριπλασιασμός της διείσδυσης των ΑΠΕ, ενίσχυση των υποδομών. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Επιτροπή της Ε.Ε. πρότεινε τον Ιούνιο 2025 έναν οδικό χάρτη για σταδιακή διακοπή όλων των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου και LNG έως το τέλος του 2027. Αυτή η απόφαση αντικατοπτρίζει μια σαφή πολιτική επιλογή: η ενέργεια δεν μπορεί να γίνεται μοχλός γεωπολιτικής εξάρτησης.
Όμως, το ενεργειακό σοκ του 2022, η επιδείνωση των γεωπολιτικών σχέσεων και η αλματώδης αύξηση του κόστους κεφαλαίου για επενδύσεις ΑΠΕ και υποδομών, έδειξαν πόσο εύθραυστο μπορεί να είναι το οικοδόμημα, αν δεν συνοδεύεται από ρεαλισμό, ρυθμιστική σταθερότητα και επενδυτικό βάθος.
Το αποτέλεσμα; Η παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ αυξάνεται, αλλά συναντά περιορισμούς στο δίκτυο και στην απορρόφηση. Η αποθήκευση καθυστερεί, η ζήτηση ηλεκτροπαραγωγής παραμένει ευμετάβλητη και οι τιμές λιανικής εξακολουθούν να πιέζουν νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Η απανθρακοποίηση δεν μπορεί να επιτευχθεί, αν δεν συνοδεύεται από ανθεκτικότητα και προσιτότητα.
Στις παρούσες συνθήκες, η ανάγκη για καύσιμα-γέφυρες και κυρίως για φυσικό αέριο δεν περιορίζεται στην ασφάλεια εφοδιασμού. Είναι απαραίτητα για να επιτρέψουν τη δυναμική ανάπτυξη των ΑΠΕ χωρίς διακινδύνευση της σταθερότητας. Είναι επίσης το μέσο για την ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών όπως το πράσινο υδρογόνο και το βιομεθάνιο, που προϋποθέτουν υπάρχον δίκτυο και ώριμες αγορές.
Η σημασία των διασυνδέσεων είναι καθοριστική. Η Νοτιοανατολική Ευρώπη, με τα έργα της Ελλάδας, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και των Δυτικών Βαλκανίων, μπορεί να λειτουργήσει ως testbed για ένα νέο μοντέλο ευρωπαϊκής αγοράς: όχι μόνο παραγωγή και κατανάλωση αλλά πολλαπλά σημεία εισόδου, υποδομές αποθήκευσης και διαβαλκανική ανταλλαγή φορτίων, υπηρεσιών και τεχνογνωσίας.
Σε αυτό το πλαίσιο, η πρωτοβουλία της δημιουργίας του «Vertical Gas Corridor», ενός νοτιο-βόρειου άξονα αερίου που εκκινεί από ελληνικούς κόμβους LNG και επεκτείνεται προς Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουκρανία, Σλοβακία και τις αγορές της Κεντρικής Ευρώπης, αποτελεί ένα σημείο καμπής. Με αυτή την υποδομή, εξασφαλίζεται πολλαπλή ροή αερίου, όχι μόνο από Ανατολή προς Δύση, αλλά από Νότο προς Βορρά, από νέα σημεία εισόδου LNG.
«Η ευθύνη των ενεργειακών εταιρειών δεν περιορίζεται στην επιχειρησιακή ανταπόκριση, αλλά στη διαμόρφωση των αγορών του αύριο με ολιστική στρατηγική: παραγωγή, προμήθεια, λιανική, νέα καύσιμα, συμμετοχή σε ρυθμιστικούς διαλόγους και διαμόρφωση συνεργειών», τονίζει ο κ. Ξιφαράς
Στο συγκεκριμένο περιβάλλον, η ευθύνη των ενεργειακών εταιρειών δεν περιορίζεται στην επιχειρησιακή ανταπόκριση. Οφείλουν να συμμετέχουν στη διαμόρφωση των αγορών του αύριο. Όχι με αποσπασματικές κινήσεις αλλά με ολιστική στρατηγική: παραγωγή, προμήθεια, λιανική, νέα καύσιμα, συμμετοχή σε ρυθμιστικούς διαλόγους και διαμόρφωση συνεργειών.
Η στρατηγική καθετοποίησης, που βλέπουμε να υιοθετείται πλέον από αρκετούς ευρωπαϊκούς παίκτες -ανάμεσά τους και η ΔΕΠΑ- αποδεικνύεται ζωτικής σημασίας. Δίνει ευελιξία, επενδυτική πνοή, αλλά και ανθεκτικότητα σε περιόδους αβεβαιότητας. Και την ίδια στιγμή, επιτρέπει στον όμιλο να προσφέρει καλύτερες λύσεις στον τελικό καταναλωτή, είτε πρόκειται για νοικοκυριό είτε για ενεργοβόρα βιομηχανία.
Η ευρωπαϊκή αγορά έχει ανάγκη από λιγότερη προσκόλληση σε οριζόντιες προσεγγίσεις και περισσότερη αποδοχή των περιφερειακών ιδιαιτεροτήτων. Χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία, οι χώρες των Βαλκανίων, καθώς και η Ιταλία και η Πολωνία, μπορούν να επιταχύνουν τη μετάβασή τους, αν τους δοθεί ο ρυθμιστικός χώρος να προχωρήσουν σε επενδύσεις μικρής και μεσαίας κλίμακας, κατάλληλες για τα δικά τους δίκτυα και τις ανάγκες των καταναλωτών τους.
Η ενεργειακή πολιτική της επόμενης πενταετίας οφείλει να δώσει έμφαση σε συνέργειες δημόσιου και ιδιωτικού τομέα -ώστε η μετάβαση να είναι κοινωνικά βιώσιμη-, διμερή συμβόλαια και αποκεντρωμένα PPA, που θα απελευθερώσουν πόρους για νέες επενδύσεις. Αλλά και ανάπτυξη υποδομών με διττή χρήση, ώστε το φυσικό αέριο να γίνει πράσινη γέφυρα και όχι τροχοπέδη στη μετάβαση.
Η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της προσπάθειας. Με έργα που κοιτούν προς τη Βουλγαρία, τα Βαλκάνια, την Κεντρική Ευρώπη, αλλά και τη ΝΑ Μεσόγειο. Με εθνικούς φορείς που επενδύουν, σχεδιάζουν και προσπαθούν να μετατρέψουν μια περιφερειακή πρόκληση σε ευρωπαϊκή ευκαιρία.
Σε μια εποχή που οι απαντήσεις δεν είναι μονοδιάστατες και οι προκλήσεις δεν χωρούν σε κλισέ, το ζητούμενο είναι ηγέτες που να μπορούν να βλέπουν το σύνολο της εικόνας. Να ισορροπούν ανάμεσα στο σήμερα και το αύριο. Ανάμεσα στον καταναλωτή και στην κλιματική ουδετερότητα. Ανάμεσα στην ευρωπαϊκή στρατηγική και τις εθνικές ιδιαιτερότητες.
Αυτή είναι η ευθύνη που αναλαμβάνουμε.
*O κ. Κωνσταντίνος Ξιφαράς είναι Διευθύνων Σύμβουλος της ΔΕΠΑ Εμπορίας.