Η ρευστότητα της δεκαετίας που διανύουμε, από την πανδημία του 2020 μέχρι και τους συνεχιζόμενους πολέμους στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, έχει αναδείξει με τον πλέον εμφατικό τρόπο την ανάγκη οχύρωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέναντι σε ασύμμετρους κινδύνους και υβριδικές απειλές, μέσα από την προσαρμογή της σε διαρκώς μεταβαλλόμενα δεδομένα.
Η ενέργεια είναι ένας από τους κρισιμότερους πυλώνες για την κοινωνικο-οικονομική ευημερία, τη βιωσιμότητα και -τελικά- την ασφάλεια της ηπείρου. Γι’ αυτό είναι απολύτως απαραίτητο να βρίσκεται ανάμεσα στις στρατηγικές προτεραιότητες της Ε.Ε., ως αναπόσπαστο κομμάτι των ζωτικών της συμφερόντων.
Τα ηλεκτρικά δίκτυα αποτελούν προϋπόθεση για την αποτελεσματική ενεργειακή διασύνδεση των ευρωπαϊκών χωρών. Η σημασία τους είναι πολυεπίπεδη: συμβάλλουν στην ασφαλή ηλεκτροδότηση των κρατών και είναι οι φυσικοί καταλύτες για τον εξηλεκτρισμό και την απανθρακοποίηση των ευρωπαϊκών οικονομιών -και μάλιστα σε συνθήκες αυξανόμενης κλιματικής κρίσης.
Η θωράκιση και η ανθεκτικότητα των ηλεκτρικών διασυνδέσεων αποτελούν κρίσιμες πτυχές της συνολικής αρχιτεκτονικής ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αφορούν τόσο τη φυσική όσο και την ψηφιακή παράμετρο λειτουργίας των δικτύων στο σύνολό τους.
Τα προηγούμενα χρόνια, σημειώθηκαν κρίσιμα γεγονότα, ανάμεσά τους και η ανατίναξη που καταγράφηκε το 2022 σε τρεις από τους τέσσερις αγωγούς φυσικού αερίου που συναποτελούν τα συστήματα Nord Stream 1 και 2, μεταξύ Δανίας και Σουηδίας, η οποία αποτελεί τη μεγαλύτερη πράξη δολιοφθοράς καίριων υποδομών μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ως συνέπεια, οι τιμές φυσικού αερίου εκτινάχθηκαν και η ενεργειακή διάσταση του ρωσο-ουκρανικού πολέμου επιτάθηκε δραματικά, επιφέροντας σοβαρά κόστη στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Στους μήνες και τα χρόνια που ακολούθησαν, με επίκεντρο την περιοχή της Βαλτικής, έχει στοχοποιηθεί μια σειρά από υποθαλάσσια δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και δεδομένων που διασυνέδεαν κράτη-μέλη της Ε.Ε. Το 2024, στην Ανατολική Μεσόγειο επιχειρήθηκε, έστω και προσωρινά, από την Τουρκία η παρεμπόδιση των ερευνών βυθού ανοιχτά της Κάσου, οι οποίες εκτελούνταν στο πλαίσιο του έργου της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ.
Εξίσου καίρια για την ανθεκτικότητα των δικτύων είναι και η διασφάλιση της ψηφιοποίησής τους, ενόσω τα ηλεκτρικά συστήματα «πρασινίζουν» και η λειτουργία τους γίνεται πιο σύνθετη και απαιτητική. Αυτό με τη σειρά του γεννά νέες προκλήσεις, που σχετίζονται με την κυβερνοασφάλεια. Οι ψηφιακές επιθέσεις μπορούν να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στις επιχειρησιακές λειτουργίες οργανισμών όπως οι διαχειριστές των ηλεκτρικών συστημάτων και φυσικά στη διαθεσιμότητα του κοινωνικού αγαθού της ηλεκτρικής ενέργειας στους καταναλωτές.
Είναι ενθαρρυντικό ότι η Ε.Ε. αντιλαμβάνεται το μέγεθος του διακυβεύματος σε ό,τι αφορά την ασφάλεια και την ανθεκτικότητά της, ενεργοποιώντας σε θεσμικό επίπεδο τα κράτη-μέλη και ειδικότερα τους αρμόδιους διαχειριστές κρίσιμων υποδομών. Μέσα στον Ιανουάριο του 2026, η Ελλάδα, η οποία πλέον διαθέτει Γενική Γραμματεία Προστασίας Κρίσιμων Οντοτήτων, απαιτείται να έχει καταρτίσει εθνική στρατηγική για το μείζον αυτό θέμα, βάσει της σχετικής Ευρωπαϊκής Οδηγίας.
Επιπλέον, η Ε.Ε. έχει καταθέσει, από τον Φεβρουάριο του 2025, ειδικό σχέδιο δράσης για την ασφάλεια των καλωδίων όλης της Ένωσης με έμφαση στις υποθαλάσσιες υποδομές και πιο πρόσφατα, η Επιτροπή πρότεινε τη δημιουργία περιφερειακών κέντρων ελέγχου για την προστασία ζωτικών υποθαλάσσιων καλωδίων, τα οποία θα χρηματοδοτήσει με κοινοτικούς πόρους. Είναι προφανής, εν προκειμένω, η σημασία συγκρότησης ενός τέτοιου κέντρου για την Ανατολική Μεσόγειο που θα εδρεύει στην Ελλάδα.
Πυλώνες ηλεκτρικού ρεύματος. «Η θωράκιση και η ανθεκτικότητα των ηλεκτρικών διασυνδέσεων αποτελούν κρίσιμες πτυχές της συνολικής αρχιτεκτονικής ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αφορούν τόσο τη φυσική όσο και την ψηφιακή παράμετρο λειτουργίας των δικτύων στο σύνολό τους», λέει ο Μάνος Μανουσάκης, Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος του ΑΔΜΗΕ.
Το στοίχημα όσον αφορά τα ηλεκτρικά δίκτυα είναι η Ελλάδα, δεδομένης της γεωγραφικής της θέσης, να καταστεί ο περιφερειακός κόμβος για την παρακολούθηση και προστασία των υποθαλάσσιων καλωδιακών διασυνδέσεων στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Αυτό άλλωστε ευθυγραμμίζεται με τον εθνικό ενεργειακό σχεδιασμό, ο οποίος προβλέπει τη μετατροπή της χώρας σε έναν ισχυρό κόμβο και εξαγωγέα πράσινης ενέργειας στο «σταυροδρόμι» της Ευρώπης, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής.
Βασική παράμετρος για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι η ανάπτυξη διεθνών, τόσο σε περιφερειακό όσο και σε διηπειρωτικό επίπεδο, ηλεκτρικών διασυνδέσεων, που θα επιτρέπουν στο εγχώριο ηλεκτροπαραγωγικό πλεόνασμα να διοχετεύεται εκτός συνόρων. Ταυτόχρονα, η καθαρή ενέργεια που θα παράγεται στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή θα εισέρχεται στο ευρωπαϊκό σύστημα, μέσω της Ελλάδας.
Τα τελευταία χρόνια, η Ανατολική Μεσόγειος είναι ένα από τα σημεία του πλανήτη που έχει επηρεαστεί εμφανέστερα από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, παράλληλα όμως αποτελεί δυνητικό πεδίο για τον μετριασμό της, αφού διαθέτει πλούσιο ανανεώσιμο δυναμικό που μπορεί να συνεισφέρει σε ένα περιβαλλοντικά φιλικότερο ενεργειακό μείγμα για την Ε.Ε. Τα επόμενα χρόνια, ο ενεργειακός χάρτης θα είναι πολύ διαφορετικός καθώς ο πυθμένας των θαλασσών της περιοχής θα φιλοξενεί νέες ηλεκτρικές και ψηφιακές διασυνδέσεις.
Τα υποθαλάσσια έργα που υλοποιούνται ή σχεδιάζονται σήμερα, με τη συμμετοχή του Έλληνα Διαχειριστή, προβλέπουν τη διασύνδεση της Ελλάδας με την Κύπρο, το Ισραήλ, την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία, την Ιταλία, τη Γερμανία. Είναι, λοιπόν, βέβαιο ότι η βαρύτητα της «γειτονιάς» μας για την ενεργειακή συνδεσιμότητα της Ευρώπης θα ξεπεράσει κάθε προηγούμενο.
Ως εκ τούτου, είναι κομβικής σημασίας να είμαστε σε θέση να προστατεύουμε τις υφιστάμενες υποδομές αλλά και να έχουμε τη δυνατότητα να κατασκευάζουμε έγκαιρα και ανεμπόδιστα νέες, εν μέσω πρωτοφανούς ζήτησης, η οποία υπαγορεύεται από τον ενεργειακό μετασχηματισμό.
Ειδικά για το δεύτερο, χρειάζεται η ενεργή στήριξη της Ευρώπης σε διπλωματικό και αναλόγως των περιστάσεων, ακόμη και σε αμυντικό επίπεδο, όπως επίσης απαιτούνται επιπλέον χρηματοδοτικές επιλογές και ρυθμιστικά κίνητρα. Μόνο έτσι θα επιτευχθεί η ταχεία κατασκευή έργων που μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στη στρατηγική αυτονομία και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ηπείρου.
Η διασυνδεσιμότητα των δικτύων, ενώ αποτελεί ίσως την πιο κρίσιμη παράμετρο για την οικονομικά βιώσιμη ενεργειακή μετάβαση της Ευρώπης και προϋπόθεση ανταγωνιστικότητας σε ένα όλο και πιο δύσκολο περιβάλλον παγκοσμίως, δεν είναι και δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Γι’ αυτό, η εγρήγορση για την ολιστική θωράκιση των ηλεκτρικών υποδομών και η στήριξη για την ανάπτυξή τους σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο είναι αναγκαία, αν θέλουμε ένα μέλλον ενεργειακά και κλιματικά ασφαλές.
* Ο κ. Μάνος Μανουσάκης είναι Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ).