Η «ενεργειακή μετάβαση» είναι ένας όρος που ακούγεται παντού. Συζητείται σε συνέδρια, σε κυβερνητικά σχέδια, σε επιχειρηματικές στρατηγικές. Όμως, παρά την έντονη παρουσία της στον δημόσιο διάλογο, παραμένει συχνά παρεξηγημένη ως έννοια και διαδικασία. Τι σημαίνει πραγματικά; Είναι απλώς η στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή κάτι πολύ πιο σύνθετο;
Η αλήθεια είναι ότι η ενεργειακή μετάβαση έχει εξελιχθεί στο «Άγιο Δισκοπότηρο» της εποχής μας. Όλοι μιλούν γι’ αυτήν, αλλά λίγοι αντιλαμβάνονται το πλήρες εύρος της. Δεν πρόκειται μόνο για τεχνολογική αλλαγή. Πρόκειται για μια βαθιά οικονομική και κοινωνική μεταμόρφωση που επηρεάζει τις δομές των οικονομιών και αναδιαμορφώνει ολόκληρους κλάδους -από τη βιομηχανία και τις μεταφορές έως την αγροτική παραγωγή και τις υπηρεσίες.
Είναι απαραίτητη; Και γιατί; Η απάντηση είναι ξεκάθαρη: Ναι, είναι απαραίτητη. Όχι μόνο για την επίτευξη των κλιματικών στόχων, αλλά και για τη διασφάλιση της ενεργειακής ασφάλειας και της οικονομικής βιωσιμότητας. Η εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα δημιουργεί αβεβαιότητες, γεωπολιτικούς κινδύνους και οικονομικές πιέσεις. Η μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας δεν είναι πολυτέλεια· είναι προϋπόθεση για σταθερότητα και ανάπτυξη.
Η ενεργειακή μετάβαση είναι αναγκαία για τρεις λόγους. Αρχικά, για περιβαλλοντικούς, με στόχο τη μείωση εκπομπών και προστασία του πλανήτη. Δεύτερον, γιατί δύναται επιφέρει οικονομική σταθερότητα μέσα από τη μείωση εξάρτησης από ασταθείς αγορές ορυκτών καυσίμων. Κατ’ επέκταση, και κοινωνική ευημερία, τόσο από τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας όσο και από τη βελτίωση ποιότητας ζωής.
Ένα από τα πιο ουσιαστικά ζητήματα είναι πώς αλλάζουν τα δεδομένα. Η ενεργειακή μετάβαση δεν αφορά μόνο στις μεγάλες οικονομίες. Επηρεάζει μικρότερους κλάδους, δημιουργεί νέες αγορές και απαιτεί επενδύσεις σε υποδομές, τεχνολογία και ανθρώπινο κεφάλαιο. Η ανάπτυξη των ΑΠΕ, η αποθήκευση ενέργειας, η ψηφιοποίηση των δικτύων και η ηλεκτροκίνηση είναι μόνο η αρχή. Οι επιχειρήσεις καλούνται να επαναπροσδιορίσουν τα επιχειρηματικά τους μοντέλα, ενώ τα κράτη πρέπει να σχεδιάσουν πολιτικές που θα εξασφαλίζουν ισορροπία ανάμεσα στην καινοτομία και την κοινωνική συνοχή.
Σώζοντας τη Γη και το περιβάλλον, σώζοντας τον πράσινο πλανήτη. «Η ενεργειακή μετάβαση είναι μια βαθιά οικονομική και κοινωνική μεταμόρφωση που επηρεάζει τις δομές των οικονομιών και αναδιαμορφώνει ολόκληρους κλάδους -από τη βιομηχανία και τις μεταφορές έως την αγροτική παραγωγή και τις υπηρεσίες», υπογραμμίζει ο κ. Παπαπέτρου
Και οι προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν, παρά την πρόοδο σε πολλά πεδία, είναι πολλές και σύνθετες:
• Υποδομές: Η ανάπτυξη δικτύων και η ενσωμάτωση ΑΠΕ απαιτούν τεράστιες επενδύσεις και χρόνο.
• Αποθήκευση ενέργειας: Η τεχνολογία εξελίσσεται, αλλά το κόστος παραμένει υψηλό. Όμως, αποτελεί πλέον απόλυτη αναγκαιότητα, αν θέλουμε πραγματικά να αξιοποιήσουμε τις ΑΠΕ, πολύ περισσότερο αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε φαινόμενα όπως οι αρνητικές τιμές, ή αν θέλουμε να επεκτείνουμε τον χρόνο αξιοποίησης της παραγόμενης ενέργειας.
• Ρυθμιστικό πλαίσιο: Οι κανόνες πρέπει να προσαρμοστούν στις νέες ανάγκες, χωρίς να δημιουργούν εμπόδια.
• Χρηματοδότηση: Η μετάβαση είναι κεφαλαιουχική. Χρειάζονται μηχανισμοί που θα προσελκύσουν ιδιωτικά και δημόσια κεφάλαια.
• Κοινωνική διάσταση: Η μετάβαση πρέπει να είναι δίκαιη, χωρίς να αφήνει πίσω ευάλωτες ομάδες.
Είναι αντίστοιχα σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι η ενεργειακή μετάβαση δεν είναι μόνο περιβαλλοντική πρόκληση· είναι και οικονομική. Οι διεθνείς εκτιμήσεις είναι πολλές και διαφορετικές. Δεν συγκλίνουν πάντα οι αριθμοί, αλλά έχει γίνει λόγος ακόμα και για επενδύσεις σε ΑΠΕ και υποδομές αποθήκευσης, που μπορεί να ξεπεράσουν τα 2 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως έως το 2030, ενώ η αγορά ηλεκτροκίνησης αναμένεται να φτάσει το 1,5 τρισεκατομμύριο δολάρια έως το 2035.
Στην Ευρώπη, η μετάβαση εκτιμάται ότι θα απαιτήσει αντίστοιχα πολλά δισεκατομμύρια ετησίως για την επίτευξη των στόχων του Green Deal. Παράλληλα, οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας προβλέπεται να σταθεροποιηθούν σε χαμηλότερα επίπεδα μετά το 2030, καθώς η διείσδυση των ΑΠΕ θα μειώσει την εξάρτηση από ασταθείς αγορές φυσικού αερίου.
Για τις επιχειρήσεις, η πρόκληση είναι διπλή: να επενδύσουν σε τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών και να διατηρήσουν την ανταγωνιστικότητα. Οι εταιρείες που θα κινηθούν γρήγορα αναμένεται να αποκομίσουν σημαντικό EBITDA premium σε σχέση με τους ανταγωνιστές που καθυστερούν. Πάντως, όπως έχει αναφερθεί πολλές φορές στον δημόσιο διάλογο, το πραγματικό της κόστος δεν το έχουμε ακόμα αποτιμήσει και κυρίως, δεν έχουμε δει πόσο θα κόστιζε στους ίδιους τους πολίτες, οι οποίοι είναι σημαντικό μέρος της επιτυχίας της εξίσωσης της ενεργειακής μετάβασης.
Ωστόσο, αυτή η επιτυχία εξαρτάται και από άλλους παράγοντες, όπως η στρατηγική επιτάχυνση των διαδικασιών, η συνεργασία (κράτη, επιχειρήσεις και κοινωνία πρέπει να κινηθούν συντονισμένα), αλλά και η καινοτομία (από την τεχνητή νοημοσύνη στα δίκτυα έως τις νέες μορφές αποθήκευσης, η τεχνολογία είναι το κλειδί). Όλα δείχνουν ότι η επιτάχυνση είναι αναπόφευκτη. Οι γεωπολιτικές πιέσεις, η ανάγκη για ενεργειακή ασφάλεια και οι δεσμεύσεις για μηδενικές εκπομπές οδηγούν σε πιο φιλόδοξες πολιτικές και μεγαλύτερες επενδύσεις. Όμως, η ταχύτητα θα εξαρτηθεί από την ικανότητα των οικονομιών να προσαρμοστούν και να χρηματοδοτήσουν την αλλαγή.
Φυσικά, αντίστοιχα, αντικείμενο της δημόσιας σφαίρας πέρα από το κατά πόσο είναι αναγκαία, είναι και αν και πώς θα είναι βιώσιμη. Και αυτό είναι το πιο μεγάλο στοίχημα. Για να είναι βιώσιμη, χρειάζεται ισορροπία, στη βάση των 5 «χρυσών κανόνων» που ανέφερε και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης σε πρόσφατο άρθρο του: αποδοτικότητα κόστους, τεχνολογική ουδετερότητα, ενίσχυση και βελτίωση της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς, ισχυρή διακυβέρνηση και αναγνώριση ότι η πράσινη μετάβαση δεν μπορεί να είναι αυτοσκοπός, αλλά εξίσου σημαντική με άλλους στόχους όπως η απασχόληση, η βιομηχανική παραγωγή και η στρατηγική αυτονομία, διαμορφώνοντας ένα πλαίσιο που θα εξασφαλίζει ότι η μετάβαση δεν θα επιβαρύνει δυσανάλογα τους πολίτες.
* Ο κ. Νίκος Παπαπέτρου είναι RES & Energy Transition Platform, Chief Executive Director, METLEN.