Για δεκαετίες, η άμυνα υπήρξε ένας θεσμός με αυστηρές διαδικασίες, ιεραρχίες και περιορισμένη ανοχή στο ρίσκο -το ακριβώς αντίθετο της κουλτούρας των startups. Σήμερα, όμως, κάτι αλλάζει: οι Ενοπλες Δυνάμεις αρχίζουν να πειραματίζονται με ευελιξία, εξωστρέφεια και ταχύτητα, δημιουργώντας νέες σχέσεις με πανεπιστήμια και επιχειρήσεις, όχι ως «προμηθευτές» αλλά ως συνεργάτες σε ένα κοινό οικοσύστημα ασφάλειας και προόδου. Η σύγκλιση αυτή τροφοδοτείται από τις τεχνολογίες διττής χρήσης -μια συνετή και βιώσιμη στρατηγική που συνδυάζει ασφάλεια και ανταγωνιστικότητα.
Οι τεχνολογίες διττής χρήσης προσφέρουν στις Ένοπλες Δυνάμεις προσαρμοστικότητα και ταχύτητα. Μέσω συνεργασιών με τον ιδιωτικό τομέα, η ρομποτική, η τεχνητή νοημοσύνη και η κυβερνοασφάλεια μπορούν να αναπτυχθούν ταχύτερα, δημιουργώντας ένα οικοσύστημα άμυνας πιο ευέλικτο, έξυπνο και τεχνολογικά εναρμονισμένο.
Παράλληλα, η διττή χρήση λειτουργεί ως μοχλός ανάπτυξης: ανοίγει νέες αγορές, προσελκύει επενδύσεις και συνδέει τη βιομηχανία με την έρευνα. Κάθε τεχνολογία που αναπτύσσεται για την άμυνα έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει θέσεις εργασίας, εξαγωγές και καινοτομία. Σε μια εποχή γεωοικονομικής αβεβαιότητας, η άμυνα μετατρέπεται από κόστος σε επένδυση με διπλό μέρισμα: ασφάλεια και ανάπτυξη.
Στην Ελλάδα, η πρόκληση δεν έγκειται στην έλλειψη ταλέντου ή ιδεών. Το Ελληνικό Κέντρο Αμυντικής Καινοτομίας (ΕΛΚΑΚ) έχει ήδη χαρτογραφήσει πάνω από 500 επιχειρήσεις και ερευνητικές ομάδες με λύσεις που έχουν προοπτική αξιοποίησης στην εθνική και ευρωπαϊκή αγορά. Το επόμενο βήμα είναι να συνδεθούν οι παράλληλες τροχιές έρευνας, επιχειρηματικότητας και άμυνας σε ένα συνεκτικό, βιώσιμο οικοσύστημα. Η καινοτομία διττής χρήσης αναπτύσσεται αποτελεσματικά όταν υπάρχει εθνική στρατηγική, θεσμική συνέχεια και συμμαχία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.
Για να γίνει αυτό εφικτό, απαιτείται οικοδόμηση εμπιστοσύνης και στενής συνεργασίας: startups που αναπτύσσουν αλγόριθμους για drones ή λύσεις κυβερνοασφάλειας πρέπει να μπορούν να συνεργαστούν άμεσα με τις Ένοπλες Δυνάμεις ή να ενταχθούν σε ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες. Η αλλαγή αφορά τον τρόπο σκέψης και τη νοοτροπία. Ζητάμε τόλμη και θάρρος, να αμφισβητήσουμε τη συνήθεια και να διεκδικήσουμε όσα βαθιά μέσα μας γνωρίζουμε ότι μπορούμε ως έθνος να πετύχουμε. Είναι ίσως το πιο «άβολο» βήμα, αλλά η πρόοδος έρχεται όταν τολμάμε να σπάσουμε τα στερεότυπα και να ανοίξουμε νέους δρόμους.
Οι κρίσιμες επενδύσεις επεκτείνονται πέραν από τα οικονομικά μεγέθη και αφορούν ανθρώπινο κεφάλαιο, υποδομές και θεσμούς που λειτουργούν με ρυθμούς αγοράς:
- Εκπαίδευση και κατάρτιση για τη διακίνηση τεχνογνωσίας μεταξύ στρατού, πανεπιστημίων και επιχειρήσεων.
- Κέντρα δοκιμών, data hubs, εργαστήρια προτυποποίησης.
- Θεσμούς ταχύτητας και αξιοπιστίας, ώστε το κράτος να μπορεί να κινηθεί με την ίδια ευελιξία με την αγορά.
Ο Παντελής Τζωρτζάκης, διευθύνων σύμβουλος του ΕΛΚΑΚ, τονίζει πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει ότι στρατηγική αυτονομία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τεχνολογική αυτονομία
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η δυναμική είναι ήδη ισχυρή. Μέσα από το European Defence Fund (EDF), το IRIS² και το EUDIS, οικοδομείται ένα ενιαίο, διαλειτουργικό οικοσύστημα άμυνας και τεχνολογίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει ότι στρατηγική αυτονομία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τεχνολογική αυτονομία.
Σε εθνικό επίπεδο, την ικανοποίηση αυτών των αναγκών την έχει αναλάβει το ΕΛΚΑΚ, το οποίο ήδη υλοποιεί αναπτυξιακά προγράμματα καινοτομίας σε συνεργασία με τις Ένοπλες Δυνάμεις, ελληνικές επιχειρήσεις και ερευνητικά κέντρα. Το ΕΛΚΑΚ δεν είναι απλώς ένας φορέας χρηματοδότησης καινοτομίας -αποτελεί τον καταλύτη που μετατρέπει τη γνώση σε εφαρμογή, την ιδέα σε αποτέλεσμα και την καινοτομία σε εθνικό πλεόνασμα. Μέσα από τη λειτουργία του, δίνει σε ελληνικές τεχνολογίες επιχειρησιακή υπόσταση με διεθνή προοπτική.
Συγκεκριμένα, υπάρχουν σημαντικοί τομείς όπου η ελληνική καινοτομία μπορεί να έχει στρατηγικό αντίκτυπο. Μέσα από τη χαρτογράφηση του οικοσυστήματος, το ΕΛΚΑΚ έχει εντοπίσει τεχνολογίες αιχμής που συνδέουν την άμυνα με κρίσιμους τομείς της οικονομίας, όπως διαστημικά συστήματα, τα μη επανδρωμένα και τα προηγμένα συστήματα επικοινωνιών. Αυτές οι δυνατότητες δεν περιορίζονται στην εθνική αξιοποίηση: μπορούν να προωθηθούν στην ευρωπαϊκή αγορά, ενισχύοντας την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων και τη διεθνή θέση της χώρας στον τομέα της τεχνολογίας διττής χρήσης.
Συλλογικά, οι δράσεις αυτές αφυπνίζουν το «startup DNA» των Ενόπλων Δυνάμεων, σηματοδοτώντας μια νέα εποχή στρατηγικής σκέψης και οργανωτικής κουλτούρας. Η καινοτομία αρχίζει και ξεφεύγει από μια παράλληλη δραστηριότητα που περιορίζεται στον χώρο των νεοφυών επιχειρήσεων ή που με λίγη τύχη «κουμπώνει» πάνω σε υπάρχουσες αμυντικές λύσεις. Πλέον συνδιαμορφώνεται από τον μαχητή και τον πολίτη, και γίνεται ένα αναπόσπαστο στοιχείο του ίδιου του κράτους.
Η μετάβαση αυτή είναι ήδη σε εξέλιξη. Το ζητούμενο είναι να επιταχύνουμε: να δημιουργήσουμε θεσμούς που λειτουργούν με ρυθμούς αγοράς, να επενδύσουμε σε ανθρώπινο κεφάλαιο και να ενισχύσουμε την εμπιστοσύνη μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Αν αξιοποιήσουμε τις δυνατότητές μας, η Ελλάδα δεν θα είναι απλώς καταναλωτής τεχνολογίας αλλά παραγωγός λύσεων με στρατηγική αξία.
Όταν οι Ενοπλες Δυνάμεις ανοίγουν τις πόρτες τους στη δημιουργικότητα και τη συνεργασία, δεν αλλάζει μόνο η άμυνα· αλλάζει η χώρα. Φανταστείτε ένα οικοσύστημα όπου οι ιδέες γεννιούνται σε πανεπιστημιακά εργαστήρια, εξελίσσονται σε startups και καταλήγουν σε επιχειρησιακές λύσεις που προστατεύουν ζωές και δημιουργούν ανάπτυξη. Αυτό είναι το μέλλον που μπορούμε να χτίσουμε: μια Ελλάδα που θα έχει όχι μόνο ισχυρές Ενοπλες Δυνάμεις αλλά και μια οικονομία που καινοτομεί, εξάγει και πρωταγωνιστεί -ένα μέλλον όπου η ασφάλεια και η πρόοδος συνυπάρχουν.
*Ο κ. Παντελής Τζωρτζάκης είναι Διευθύνων Σύμβουλος Ελληνικού Κέντρου Αμυντικής Καινοτομίας (ΕΛΚΑΚ).