Αν και η παγκόσμια πολιτική αναταραχή βαθαίνει, φαίνεται ότι οι μαθητές ενημερώνονται λιγότερο και όχι περισσότερο για τα ζητήματα της πολιτικής.
Μελέτες έχουν δείξει ότι η γνώση για τις βάσεις και τις λειτουργίες της διακυβέρνησης, απαραίτητη για την ενεργό συμμετοχή στα κοινά, έχει μειωθεί παγκοσμίως, και ότι σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η τιμωρητική, έως ακραία πολωμένη, φύση της σύγχρονης πολιτικής έχει δυσχεράνει την εξάλειψη του χάσματος.
Την ίδια στιγμή, η διάχυτη παρουσία ειδήσεων και συζητήσεων για την κυβέρνηση, την πολιτική και τα πολιτικά γεγονότα στην καθημερινή ζωή καθιστά αυτή την περίοδο κατάλληλη για την ενίσχυση της εκπαίδευσης στα πολιτικά θέματα, λένε ορισμένοι ειδικοί, ενώ πολλοί υποστηρίζουν ότι οι εκπαιδευτικοί πρέπει να προσεγγίσουν τους μαθητές τώρα που εκείνοι ακούνε.
«Οι δημοκρατίες βιώνουν διάφορες κρίσεις εδώ και περισσότερο από δέκα χρόνια», λέει η Louisa Slavkova, συνιδρύτρια του Civics Innovation Hub, ενός πανευρωπαϊκού οργανισμού που ιδρύθηκε το 2021 και είναι αφιερωμένος στην εκπαίδευση πολιτικής αγωγής. «Όταν η κατάσταση της δημοκρατίας επιδεινώνεται, χρειάζεσαι περισσότερη και καλύτερη εκπαίδευση πολιτικής αγωγής. Αν υπάρχει πανδημία, στέλνεις νοσηλευτές και γιατρούς. Το ίδιο συμβαίνει με μια κρίση δημοκρατίας -οι εκπαιδευτικοί πολιτικής αγωγής είναι οι νοσηλευτές».
Σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, έρευνες δείχνουν ότι οι γνώσεις των μαθητών γύρω από τα θέματα της πολιτικής έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια, παρότι η επαφή με την παραπληροφόρηση και τις ψευδείς ειδήσεις στα κοινωνικά δίκτυα, στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο έχει πολλαπλασιαστεί.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, μια κάμψη της εκπαίδευσης γύρω από θέματα πολιτικής μπορεί να ανιχνευθεί από τη δεκαετία του 1960, όταν η χρήση της αγωγής του πολίτη ως εργαλείου για την ενσωμάτωση μεταναστευτικών κυμάτων έπεσε σε δυσμένεια.
Σήμερα, το μάθημα της πολιτικής αγωγής καθίσταται «όλο και πιο περιθωριοποιημένο», ενώ ο αριθμός των υποχρεωτικών ωρών διδασκαλίας του μειώνεται εδώ και δεκαετίες, λέει η Emma Humphries, διευθύντρια εκπαίδευσης του iCivics, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που ιδρύθηκε από την πρώην δικαστή του Ανώτατου Δικαστηρίου Sandra Day O’Connor, για την προώθηση της εκπαίδευσης σε ζητήματα πολιτικής αγωγής.
Επιπλέον, στις ΗΠΑ, η ομοσπονδιακή νομοθεσία για την εκπαίδευση το 2002 συνέδεσε τη χρηματοδότηση των σχολείων με τις βαθμολογίες στα μαθηματικά και την κατανόηση γραπτού λόγου. Τα σχολεία αύξησαν την έμφαση που δίνουν σε αυτά τα μαθήματα και μείωσαν τον χρόνο που αφιερώνεται στις κοινωνικές επιστήμες, στο πλαίσιο των οποίων διδάσκεται συνήθως η αγωγή του πολίτη.
Το θέμα είναι «τι είναι αυτό που προτεραιοποιείται σε ομοσπονδιακό επίπεδο, το οποίο στη συνέχεια οι πολιτείες το υιοθετούν ως πολιτική τους», επισημαίνει η Kathleen Hall Jamieson, διευθύντρια του Annenberg Public Policy Center στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια.
Έρευνα του 2022 σε μαθητές Β’ Γυμνασίου από 22 χώρες -στην Ευρώπη, την Ασία και τη Νότια Αμερική- έδειξε ότι η μέση γνώση στα πολιτικά θέματα μειώθηκε παγκοσμίως από το 2016, σημειώνει ο Dirk Hastedt, εκτελεστικός διευθυντής της Διεθνούς Ένωσης για την Αξιολόγηση της Εκπαιδευτικής Επίδοσης, ο οποίος έχει την ευθύνη της περιοδικής μελέτης International Civic and Citizenship study.
Παιδιά στην τάξη τους στο New Home του Τέξας (28 Μαρτίου 2023).
Σε καμία από τις χώρες που συμμετείχαν στις έρευνες το 2016 και το 2022 δεν καταγράφηκε βελτίωση, ενώ σε περίπου μισή δωδεκάδα από αυτές τις χώρες καταγράφηκε πτώση των σχετικών δεικτών.
Το τι εξηγεί αυτή τη μείωση παραμένει «ανοιχτό ερώτημα», λέει ο κ. Hastedt, παρατηρώντας ωστόσο ότι όλες οι διεθνείς βαθμολογίες σε όλα τα γνωστικά πεδία ήταν μειωμένες μετά την πανδημία.
Την ίδια στιγμή, οι δάσκαλοι και οι διευθυντές, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, αντιλαμβάνονται ολοένα και περισσότερο τις κοινωνικές επιστήμες ως διδακτικό «ναρκοπέδιο», όπου οτιδήποτε πουν θα μπορούσε να οδηγήσει σε πειθαρχικά μέτρα εις βάρος τους ή σε απόλυσή τους.
Ο Michael Martirone, ο οποίος, στο πλαίσιο των διδακτικών προγραμμάτων «advanced placement», διδάσκει διακυβέρνηση και πολιτική στο New Jersey, λέει ότι από το 2016 και μετά είναι πιο προσεκτικός στις παραδόσεις του.
«Οι δάσκαλοι ξέρουν πάρα πολύ καλά πως οτιδήποτε, από τη διακόσμηση της τάξης μέχρι τα αστεία ή τα αποσπάσματα που δείχνουμε στα παιδιά, μπορεί να είναι αντικείμενο σχολαστικής παρακολούθησης», ανέφερε.
Τέτοιες εντάσεις υπάρχουν και παγκοσμίως, λέει η κα Slavkova: «Κάθε χώρα έχει ένα θέμα που αποτελεί τον “ελέφαντα στο δωμάτιο”, συνήθως σχετικό με την εθνική της ταυτότητα και τον τρόπο που αυτή έχει συγκροτηθεί».
Στις ΗΠΑ, μερικοί παραδοσιακοί και μακροχρόνιοι μη κομματικοί οργανισμοί που προωθούν την πολιτική αγωγή βλέπουν ορισμένα από τα προγράμματά τους να κόβονται από τη διοίκηση Trump, η οποία επίσης πιέζει για να καταστεί το ζήτημα περισσότερο κομματική υπόθεση.
Ερευνες δείχνουν ότι η επαφή με την παραπληροφόρηση και τις ψευδείς ειδήσεις στα κοινωνικά δίκτυα, στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο έχει πολλαπλασιαστεί.
Το Κέντρο για την Πολιτική Αγωγή (Center for Civic Education), ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός με ηλικία 60 ετών, έχει φέτος δύο ακυρωμένες από το Υπουργείο Παιδείας επιχορηγήσεις, ενώ και οι επόμενες αιτήσεις απορρίφθηκαν, επειδή τα προγράμματα αυτά κρίθηκαν πλέον ασύμβατα με τις προτεραιότητες της κυβέρνησης, λέει η πρόεδρος και διευθύνουσα Donna Phillips. (Λόγω του shutdown, της προσωρινής διακοπής στη λειτουργία δημόσιων οργανισμών στις ΗΠΑ, δεν ήταν δυνατόν να βρεθεί, στη φάση που γραφόταν το άρθρο, εκπρόσωπος του υπουργείου Παιδείας για να κάνει κάποιο σχόλιο).
Το Υπουργείο Παιδείας των ΗΠΑ ανακοίνωσε τον Σεπτέμβριο τη δημιουργία της πρωτοβουλίας «Αμερικανική Συμμαχία Εκπαίδευσης Πολιτικής Αγωγής 250», την οποία αποτελούν πάνω από 40 οργανισμοί αφιερωμένοι «στην ανανέωση του πατριωτισμού, την ενίσχυση της γνώσης για τα κοινά και την προώθηση στα σχολεία της χώρας μιας κοινής κατανόησης των θεμελιωδών αρχών της Αμερικής».
Πολλές από τις ομάδες της πρωτοβουλίας, όπως οι Turning Point USA και Eagle Forum, ανήκουν στο συντηρητικό μέρος του πολιτικού φάσματος. Ούτε το iCivics ούτε το Center for Civic Education προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν, αλλά και τα δύο δήλωσαν ότι προσπαθούν να εμπλακούν περαιτέρω.
Η κα Phillips λέει ότι το ερώτημα είναι: «Πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε “το America 250” -τον εορτασμό για τα 250 χρόνια των ΗΠΑ- και αυτήν την άνευ προηγουμένου έμφαση που δίνεται σε ομοσπονδιακό επίπεδο στην εκπαίδευση επί πολιτικών θεμάτων ως ευκαιρία για να δημιουργήσουμε δυναμική διαρκείας και να στηρίξουμε την εκπαίδευση στα θέματα αυτά, σε όλα τα επίπεδα;».
Ταυτόχρονα, η πολιτική αναταραχή μπορεί να αναδείξει τα πολιτικά ζητήματα, ώστε να μην είναι απλώς ασκήσεις στα βιβλία, αλλά να είναι πιο εμφανή στην καθημερινή ζωή. Για παράδειγμα, το 34% των μαθητών που συμμετείχαν στη διεθνή μελέτη δήλωσαν ότι μιλούν τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα στους γονείς τους για πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, έναντι ποσοστού 25% το 2016.
Εξάλλου, μια έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο από το Annenberg Public Policy Center του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια έδειξε ότι η βασική γνώση στα πολιτικά θέματα αυξήθηκε φέτος. Για παράδειγμα, πάνω από τα δύο τρίτα των Αμερικανών ενηλίκων ήταν σε θέση να αναφέρουν και τις τρεις εξουσίες του αμερικανικού κράτους, έναντι ποσοστού 65% έναν χρόνο πριν.
«Όταν αυτά τα ζητήματα γίνονται αντικείμενο της καθημερινής ειδησεογραφίας, οι άνθρωποι δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον γι’ αυτά», λέει η κα Jamieson. Το ερώτημα είναι πώς να χτίσουμε πάνω σε αυτό το ενδιαφέρον, πρόσθεσε.
Το θέμα συζητήθηκε στο Athens Democracy Forum που διοργανώθηκε πριν λίγο καιρό στην Αθήνα σε συνεργασία με τους New York Times. Το forum παραδοσιακά περιλαμβάνει νέους και συζητήσεις για τον τρόπο που βλέπουν αυτοί τις προκλήσεις για τη δημοκρατία. Η Lindiwe Mazibuko από τη Νότια Αφρική, ιδρύτρια και διευθύνουσα του Futurelect, μίλησε για την ανάγκη να ενθαρρυνθεί η εμπλοκή των ανθρώπων με την πολιτική.
Η Mazibuko ανέφερε ότι ο Οργανισμός της συνεργάστηκε με την Ανεξάρτητη Επιτροπή Εκλογών της Νότιας Αφρικής για να «δημιουργήσει περιεχόμενο, ευκαιρίες μάθησης και πληροφοριακές πλατφόρμες που θα επιτρέψουν στους νέους Νοτιοαφρικανούς να συμμετέχουν στη διαδικασία με γνώση και κατανόηση του γιατί η δημοκρατία που κερδήθηκε πριν από 30 χρόνια έχει σημασία, και του πώς μπορούν να γίνουν πιο ενεργοί πολίτες -όχι μόνο κατά τη διάρκεια των εκλογών, αλλά και στο διάστημα που μεσολαβεί από τη μία εκλογική αναμέτρηση μέχρι την άλλη».
Ο χρόνος και οι πόροι αποτελούν σημαντικό εμπόδιο. Εξίσου εμπόδιο είναι και το να διασφαλιστεί ότι η εκπαίδευση στα πολιτικά θέματα και τα αντίστοιχα προγράμματα σπουδών στηρίζονται σε εκπαιδευτικές μεθόδους που έχουν ερευνηθεί και σε προγράμματα σπουδών που εξασφαλίζουν ότι η διδασκαλία είναι ενδιαφέρουσα και αποτελεσματική, «και ότι εκμεταλλεύεται την περιέργεια των μαθητών, ψάχνοντας ευκαιρίες να καταστήσει οποιοδήποτε μαθησιακό αντικείμενο σχετικό με τη ζωή τους», είπε η κα Humphries του iCivics.
«Αυτό που έχει αποτέλεσμα είναι η χρήση ερευνητικών προσεγγίσεων, κάποιες φορές πιο τυπικών και κάποιες φορές πιο χαλαρών». Δηλαδή, αντί να δίνουμε εργασίες όπου οι μαθητές ψάχνουν τη σωστή απάντηση, τους προτρέπουμε να απαντήσουν σε πιο σύνθετες και ουσιαστικές ερωτήσεις ανατρέχοντας σε όσα έμαθαν, σε πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές», είπε.
Επίσης, η προσαρμογή και εφαρμογή σε τοπικό επίπεδο όσων μαθαίνουν οι διδασκόμενοι κάνει το μάθημα να τους αφορά περισσότερο. «Αν η εκπαίδευση στα πολιτικά θέματα δεν είναι τοπική και συσχετισμένη με τους μαθητές, τότε χάνουν το ενδιαφέρον τους», λέει η κα Slavkova, η οποία ζει στη Σόφια της Βουλγαρίας. «Και όταν αυτές οι συζητήσεις δεν γίνονται στο σχολείο, γίνονται στο TikTok».
Η Kimberly Huffman διδάσκει Αμερικανική διακυβέρνηση και πολιτική επιστήμη στο Smithville του Οχάιο -μια αγροτική και, σε μεγάλο βαθμό, συντηρητική περιοχή.
Αναφέρει ότι οι μαθητές της φαίνεται να αμφισβητούν περισσότερο την εξειδίκευσή της -ακόμη και παρά το γεγονός ότι διδάσκει πάνω από τρεις δεκαετίες.
Ωστόσο, λέει η ίδια, εμπιστεύονται τα πρωτογενή έγγραφα. Για παράδειγμα, χειρίστηκε τον ισχυρισμό ενός μαθητή ότι είναι στην αρμοδιότητα του προέδρου ο έλεγχος των τιμών των καυσίμων, λέγοντας στους μαθητές να το ψάξουν στο Σύνταγμα και σε άλλες πρωτογενείς πηγές.
Η κα Huffman ξεκαθάρισε ότι ποτέ δεν εκφράζει την προσωπική της πολιτική άποψη στην τάξη. Ωστόσο, ορισμένοι εκπαιδευτικοί αναρωτιούνται αν αυτό είναι συνετό.
«Οι δάσκαλοι που εκφράζουν τις απόψεις τους αποδεικνύουν την αυθεντικότητά τους, μπορούν να γίνουν πολιτικά πρότυπα και να αφήσουν τους μαθητές να αποφασίσουν αν υποβάλλονται σε “ιδεολογική κατήχηση”», λέει η Monika Oberle, καθηγήτρια πολιτικής επιστήμης και πολιτικής αγωγής στο Goethe University Frankfurt. Παραδέχθηκε όμως ότι «η ισορροπία ανάμεσα στις βασικές δημοκρατικές αξίες και στην αρχή που επιβάλλει να παρουσιάζονται στην τάξη θέματα που προκαλούν αντιπαραθέσεις μπορεί να είναι βάδισμα σε τεντωμένο σχοινί».
Αυτή η δύσκολη ισορροπία ωστόσο είναι που ανησυχεί πολλούς εκπαιδευτικούς. Πρόσφατη έρευνα της Education Week έδειξε ότι το 70% των 559 ερωτηθέντων -δάσκαλοι, διευθυντές και υπεύθυνοι σχολικών περιοχών- είπαν πως βρήκαν πιο δύσκολο από ό,τι πέρυσι να συζητήσουν τρέχοντα ζητήματα με τους μαθητές, οι οποίοι ρωτούν κατά πόσον εκλεγμένοι αξιωματούχοι παραβιάζουν συνταγματικούς νόμους.
Απαντώντας σε αυτές τις ανησυχίες, το iCivics ανέπτυξε πρόγραμμα διαδικτυακών σεμιναρίων για εκπαιδευτικούς, με τίτλο «Μπορούμε να διδάξουμε δύσκολα πράγματα», με ημερομηνία έναρξης τη 16η Οκτωβρίου. Το πρώτο μάθημα ήταν για τον διαχωρισμό των εξουσιών και περιλάμβανε συζήτηση με δασκάλους προερχόμενους από περιοχές με πλειοψηφία Ρεπουμπλικανών ή Δημοκρατικών, ή από περιοχές στις οποίες δεν είναι ξεκάθαρο ποιος έχει πλειοψηφία.
«Οι τάξεις είναι τα εργαστήρια της δημοκρατίας», λέει η κα Humphries. «Όπως μαθαίνεις επιστήμη σε ένα εργαστήριο, έτσι στην πολιτική αγωγή μαθαίνεις πώς να επικοινωνείς πολιτισμένα μέσα σε μια τάξη, παρά τις διαφορές με τον άλλον. Οπότε, αν το σταματήσουμε αυτό ή αν το κάνουμε τόσο δύσκολο ώστε απλώς εκείνος που διδάσκει να πάρει σε προσωπικό επίπεδο την απόφαση να το σταματήσει, υπάρχει τεράστιο πρόβλημα».
*Η κα Alina Tugend είναι δημοσιογράφος, public speaker, δοκιμιογράφος, πρώην αρθρογράφος στους New York Times.